Zaštita od grada u Austriji

Austrija je srednjoevropska zemlja sa velikim štetama od grada i dugom tradicijom aktivne zaštite od ove štetne pojave. Kao takva je u značajnoj mjeri pomenuta u uvodnom dijelu. Poznato je da se u Austrijskoj pokrajini Štajerskoj na gradonosne oblake pucalo iz pušaka i mužara (prangija) još 1600. godine. Nakon što je zabranila pucanje, kao metod zaštite od grada carica Marija Terezija je naredila izgradnju brojnih visokih crkvenih zvonika, kao sredstava zaštite, prije svega oko Kremsa i Gotviga a odatle su se zvonici proširili na Mađarsku, Hrvatsku i Transilvaniju. Mnogi od ovih zvonika  postoje i danas. Krajem XIX vijeka osnovano je, u tadašnjoj Austro-ugarskoj monarhiji, nekoliko osiguravajućih društava za osiguranje šteta od grada. Na prijelazu dva vijeka, kada su na Univeritetu u Beču razmatrane naučne metode suzbijanja pojave grada, karakteristična je velika upotreba protivgradnih topova. U početku, naizgled, efikasna, upotreba topova pokazala se u kasnijoj eksploataciji kao neuspješna, a zasnivala se na crnom barutu, teoriji kavitacije te prašini i dimu. Teorija kavitacije, kao naučno opravdan metod za suzbijanje grada, puno duže je opstala u Italiji, gdje se u većoj ili manjoj mjeri koristi i danas,  te je i objašnjena u dijelu koji se odnosi na tu zemlju. Savremeni tj. današnji programi zaštite od grada, koji se provode u Austriji datiraju od 1946. godine.

Godine 1955. osnovana je Štajerska zadruga za suzbijanje grada. U tom periodu su za protivgradnu zaštitu korištene rakete vertikalnog dometa do 2000 metara koje su pored eksploziva nosile i 16 grama srebro-jodida (AgJ). Rakete su ispaljivane sa ukupno 73 lansirna mjesta. Pojedinačna cijena rakete je bila visoka i iznosila je ondašnjih 1800 šilinga (današnjih oko 100 eura).  Upotreba pomenutih protivgradnih raketa je propraćena brojnim nezgodama i nepouzdanošću istih te se od 1958. godine počelo sa razmještanjem prizemnih generatora, koji su sagorijevali srebro-jodid sa butanom. Zlatno doba raketa  bila je 1968. godina kada je postojalo 613 lansirnih mjesta, a te godine je zabilježeno i 4635 ispaljenja raketa. Pomenutih oko 130 prizemnih generatora se zadržalo u upotrebi do 1986. godine,  kada su  konačno prestali sa radom.

Ipak, za ovaj period se može konstatovati da u Austriji nisu bili zadovoljni ni eksplozivnim raketama ni prizemnim generatorima, te su odlučili da uvedu savremeniju tehnologiju zasijavanja oblaka. Od 1977. godine i posjete američkom centru za meteorološka istraživanja u gradu Bolderu u saveznoj državi Kolorado, u Kremsu tj. Donjoj Austriji se koristi američka tehnologija zasijavanja oblaka srebro-jodidom iz aviona. Najčešće se koristi 6-7% otopina srebro-jodida u acetonu za avio-generatore i crni barut sa srebro-jodidom za avionske baklje. Godine 1981. osnovana je u Donjoj Austriji mreža gradomjera sa 115 stanica, u svrhu evidentiranja pojave grada i vršenje  potrebnih mjerenja. Zaštićeno  područje Donje  Austrije obuhvata oko 500 km². Na području Štajerske su prva dva aviona, opremljena,  za protivgradu zaštitu testirana 1982. godine, a do kraja 1986. godine već ih je bilo šest. Danas samo na području Štajerske egzistiraju tri avio operatera za protivgradnu zaštitu.

Od značajne pomoći za potrebe zaštite od grada je i meteorološki radar iz Graca, postavljen 1986. godine. Inače, danas u Austriji postoje, odnosno u funkciji su četiri meteorološka radara od kojih su za protivgradnu zaštitu najznačajniji radari u Švehatu i Zirbickogelu. Naučnu podršku, programima protivgradne zaštite u Austriji, pružaju središnji institut za meteorologiju i geodinamiku uz stručno vodstvo meteorologa Oto Svabika i Univerzitet u Gracu.

Na području Graca, na oko 2300 km², od 1995. godine  finansiranje zaštite od grada je bez podrške Štajerske pokrajinske vlade a finansira se isključivo od vlasnika poljoprivrednog zemljišta na osnovu izvršene klasifikacije i vrste uzgajanih kultura. Troškovi protivgradne zaštite u Štajerskoj su za 2004. godinu iznosili 312 000 eura. Štajerska zadruga za suzbijanje grada posjeduje tri aviona tipa Cesna 182. Pomenuti avioni, su opremljeni plamenicima tj. avio-generatorima i sa po deset avio-baklji. Vrijeme sagorijevanja jedne baklje je oko šest minuta pri čemu sagori oko 12 grama srebro-jodida. Avio-generatori u prosjeku godišnje sagore oko 2000 litara otopine srebro-jodida. Jedna litra otopine košta oko 30 eura a sam plamenik oko 11 000 eura. Cijena avio-baklje je oko 80 eura. Avioni su opremljeni i prenosnim računarima kojim dobijaju radarsku sliku te mogu da lete u prosjeku 6-7 sati i da pri tome vrše zasijavanje u trajanju od oko  4 sata.

Prosjek za Štajersku je oko 30-40 operativnih dana godišnje, u periodu od mjeseca maja do oktobra, sa dejstvom protivgradne zaštite, pri čemu avioni vrše zasijavanje leteći ispod baze oblaka, na visinama od 1000 do 2000 metara. Radi obezbjeđenja boljeg kvaliteta rada Štajerska zadruga za suzbijanje grada je 2003. godine postavila vlastiti meteorološki radar AWRS 2001c-D nabavljen u Sloveniji. Troškovi protivgradne zaštite za Donju Austriju po sezoni tj. godišnje iznose oko 100 000 eura i obuhvataju troškove tri aviona koji potroše oko 1000 litara otopine srebro-jodida i 66 avio-baklji u toku 19 operativnih dana tj. 34 operativna sata letenja. Pomenuti troškovi se ubiru na sledeći način: 20 eura po hektaru vinograda i voćnjaka plaćaju vlasnici istih, 20 eura je  godišnja minimalna članarina u organizaciji, 20 eura plaćaju i pridruženi članovi a trgovci vozilima uplaćuju sumu od 300 eura godišnje.

Po provedenim analizama meteorolga Ota Svabika, provedenim na osnovu veličine oštećenih površina zaključeno je da je efikasnost zaštite od grada u Austriji na nivu 40%. Pri tome se navodi da je došlo do značajnog smanjenja veličine zrna grada a samim tim i njihove kinetičke energije.

IZVORI:

1. Gunter C. Pachatz, Analyse der Effizienz der Hagelabwehr in der Steiermark anhand von Fallbeispielen, Wegener Zentrum für Klima und Globalen Wandel, Karl Franzens Universität, Graz, Oktober 2005.
2. Matthias Reif, Luftkampf gegen den Hagel, Kleine zeitung, 19.06.2009.
3. Walter Höfer, Wenn Eis vom Himmel fällt, Oberösterreichische Nachrichten, 13.August 1988.
4. Georg Renner, Männer, die durch Hagel fliegen, Die Presse, 06.08.2011.
5. Julia Roebke, Die Wettermacher, Franffurter Algemeine, 18.07.2008.
6. Johannes Fuchs, Wie können Warnsysteme und Einsatzstrategien optimal aufeinander abgestimmt werden, Fachtagung Hagelabwehr 16. März 2009. 
7. Otto Svabik, Hagelabwehr in NIEDERÖSTEREICH 1981-2000 mit  begleitender untersuchung der, Zentralanstalt für Meteorologie und  Geodynamik, ZAMG, Hauptabteilung für Wetter- und Klimainformationen Wien,  2005.