Zaštita od grada u Moldaviji

Začeci protivgradne odbrane u Moldaviji sežu u 1964. godinu, kada se ova zemlja kao Moldavska SSR nalazila u sastavu SSSR-a. Reljef Moldavija ima značajan uticaj na raspodjelu broja dana sa gradom pri čemu je središnji dio zemlje najugroženiji dok je najmanje ugrožen njen jugoistok. Broj dana sa gradom, je u prosjeku 2,1 godišnje. U 1955. godini je  zabilježeno osam dana sa pojavom grada što je najveći broj dana za cijelo razdoblje mjerenja. Ova štetna pojava najčešće se javlja u periodu od aprila do oktobra, kada je praćena pljuskovima i grmljavinom. Grad najčešće pada u trakama čija dužina varira od 5 do 155 kilometara.  Prosječno, najčešća dužina traka je   20 do 25 kilometara, sa širinom 0,2 do 4 kilometra. Dosta često se grad javlja i kao „ostrvo” u padavinama, čije se dimenzije kreću od 2 do 7 kilometara dužine sa 0,2 do 2 kilometra širine. Velika ostrva mogu obuhvatiti i  2000 hektara površine. Padanje grada se najčešće javlja između 15 i 19 časova sa prosječnom veličinom zrna grada 08 do 10 milimetara. Ova štetna pojava je u 70% slučajeva u Moldaviji rezultat prolaska hladne fronte. U jesen 1966. godine, kada je zaštita od grada bila u povoju, u toku 9 gradonosnih dana zabilježeno je da je debljina palog grada u nekim mjestima dostizala  8 do 10 centimetara. U Dubasari je te  1966. godine zabilježena veličina grada od 40 do 50 milimetara a u  Tirasopolju (Pridnjestrovlje) od 30 do 35 milimetra.

Protivgradna zaštita u Moldaviji je osnovana, kako je već pomenuto 1964. godine kao posebna Služba za aktivni uticaj na hidrometeorološke procese. Radilo se sa sovjetskom metodolgijom unosa srebro-jodida, putem protivgradnih raketa, kako se radi i danas. Danas je branjeno područje Moldavije veličine preko 2 miliona hektara i pokriva 24 lokalne uprave, što je oko 60% teritorije zemlje. Služba je podijeljena na 12 organizacionih jedinica sa kojih se koordinira rad sa 108 protivgradnih stanica. Služba raspolaže sa 17 meteoroloških radara od čega je 10 operativno. U izvještaju, Službe za protivgradnu odbranu Moldavije, za poslednjih 8 godina pokazalo se da je usluga kakvu oni pružaju efikasna 80% u suzbijanju grada te je, kao takva, jedna od najboljih u svijetu. Efikasnost kakvu postižu, po pisanju medija, zasluga je djelom i kvaliteta ruskih protivgradnih raketa Alzanj-6. Raketa se po licenci proizvodi u Moldaviji, u fabrici čiji je vlasnik dionica 50% ruski partner, 39% rusko-moldavsko udruženje i 11% prodavci raketa u Moldaviji. Ukupna ulaganja u fabriku, sa moldavske strane su dostigla iznos od 226 000 američkih dolara. Kapacitet fabrike je oko 8000 protivgradnih raketa godišnje od čega se veći dio planira izvesti na tržište Rumunije i Bugarske. U periodu od 2006. do 2011. godine fabrika je moldavskoj Službi prodala 14 000 raketa. Cijena rakete je od 5000 do 6000 leja (1euro = 15,63 leja). U daljem razvoju fabrike protivgradnih raketa, planira se sniziti cijena finalnog proizvoda na 150 američkih dolara po komadu, na način da se više dijelova rakete prizvodi u Moldaviji. Tokom protivgradne sezone u Moldaviji, nastoji se da se po protivgradnoj stanici raspolaže sa po 70 raketa. Inače jedna sezona protivgradne zaštite u Moldaviji košta oko 6 miliona američkih dolara. Za početak sezone 2012. godine, iz državnog budžeta je traženo 70 miliona leja a odobreno je 52 miliona, što je obezbjedilo po 46 raketa po protivgradnoj stanici. Ukupan broj dana sa dejstvom protiv grada u Moldaviji se u periodu od 1977. do 1991. godine kretao od 30 do 64 dana godišnje. Danas je prosječan broj dana sa dejstvima protiv grada oko 19 dana godišnje

U Moldaviji se, od strane države izdvaja i dio subvencija za osiguranje poljoprivredne proizvodnje ali zbog ukupnih velikih troškova osiguranja te komplikovane procedure, poljoprivrednici izbjegavaju ovaj vid pasivne zaštite. Ukupno je osigurano 1% poljoprivrednog zemljišta u Moldaviji. Što se tiče protivgradnih mreža one pokrivaju vrlo mali dio zemlje, uglavnom voćnjaka. Radi pokrivanja visokih troškova finansiranja zaštite od grada u Moldaviji, po dostupnim informacijama u javnosti, pokušava se pronaći modalitet da se poljoprivrednici direktno uključe u finansiranje. Iz medija se može izdvojiti i to da je američka CIA iskazala zabrinutost da protivgradne rakete ne padnu u ruke terorista i iskoriste  se  kao nosioci  prljave bombe,  što se kasnije pokazalo  kao  lažna  vijest.

Takođe se iz medija mogla dobiti i informacija da su evropski konsultanti, prisutni u Moldaviji,  predložili  da  se  Služba  za  protivgradnu  zaštitu  ukine a  sredstva  direktno usmjere u poljoprivrednu proizvodnju. Na pomenuti predlog reagovao je javno Valeriu Cantir, akademik koji već 20 godina radi s protivgradnom službom Moldavije, rekavši da se resursi Službe mogu upotrebiti i za stimulaciju padavina a da je sam godišnji efekat zaštite od grada, u vidu smanjenja šteta u Moldaviji oko 150 miliona američkih dolara.

Akademik ruske Akademije nauka Magomet Abšaev, jedan od osnivača Službe u Moldaviji, u svojim izlaganjima i brojnim obraćanjima medijima u Rusiji i Moldaviji,  istakao je da je služba za zaštitu od grada u Moldaviji bila najefikasnija u SSSR-u a da joj je sada učinkovitost 87-89% te da joj kao takvoj nema analogne službe u zapadno-evropskim zemljama.

IZVORI:

1. Stelian Ciocoiu, Scutul antigrindină în Moldova, Revista lumea satului, NR.11,1-15 iunie 2008
2. Timpul.md – E timpul sa stii! Unicul cotidian national!, AGRICULTURĂ: Cum ne apărăm de grindină?, publicat în Social pe 24 Aprilie 2012.
3. M.T. Abshaev, A.M. Abshaev, Ya.A. Sadykhov,G.S. Burundukov, I.A. Garaba, E.A. Zasavitsky, S.D. Plyusnin, and E.I. Potapov, Hail cloud seeding optimization on the basis of theoretical research in spreading of crystallizing agent and their influence on cloud medium, High Mountain geophysical institute of ROSHYDROMET, Institute of electronic engineering and Industrial technologies, Academy of sciences of Moldova, Moldavian Journal of the Physical Sciences, Vol.7, N3, 2008
4. I Potapov, N.O. Plaude, I. Zotov, Study of environmental pollution in a hail-protected area, Central aerological observatory, Dolgoprudny, Moscow, Journal of applied meteorology, Volume 35, 1995.
5. I. A.Garaba, N.S.Kim, The organization antihail services on an example of Republic of Moldova, Special service for active influence on the hydrometeorolodic processes, Chisinau, Republic of Moldova, 2007.
6. 2009 – 2010 Raportul Naţional de Dezvoltare Umană în Moldova, Schimbările Climatice în Republica Moldova, Impactul socio-economic şi opţiunile de politici pentru adaptare, Chişinău, Republica Moldova
7. Leonid Dinevich, Boris Leskov and Sofia Dinevich, Cloud modification for rain enhancement (Longtime research carried out in Moldova and Ukraine), HAIT Journal of Science and Engineering B, Volume 2, Issues 1-2, pp. 168-207, 2005.